لیلا شیروی

امیدوامیدواری درآیات وروایات

” چکیده

       بی‌شک تفکر و تدبر در جنبه‌های مختلف اعجاز قرآن اگر با انگیزه رشد و هدایت و از روی آگاهی باشد، همیشه نتایج زیبا و دلنشینی به همراه دارد؛ در این ميان «امید» موضوعي است که در بسیاری از کتب ديني ، اخلاقی و روان شناسي مورد توجه و بحث قرار گرفته است و نیز با تدبر در آیات پیرامون امید میتوان به‌ گوشه‌اي از اعجاز روانشناختی قرآن دست یافت. امید، یکی از مباحث مهم و حیاتی در قرآن کریم است که برخی درصدد برآمده‌اند تا امید بخش ترین آیات را شناسایی کنند.

         در این زمینه آیات ۴۸ یا ۱۱۰ سوره نساء ، 53 سوره زمر ، ۳۰ سوره شوری ، ۴۲ و ۸۴ سوره اسراء ذکر شده است.

       پژوهش حاضر درصدد است تا با بررسي آيات و روايات مختلف در اين زمينه و بررسي آثار و نتايج اميد و نااميدي، به نوعي توصيف روان شناسي از اميد در آيات الهي دست يابد .

صفحات: 1 · 2 · 3

گشایش برای اهل خانه
تأمین معاش حلال و فراهم بودن امكانات زندگی برای اهل خانه در ایجاد آرامش و افزایش صمیمیت دخالت دارد. امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام ) فرموده اند:"هركس صبح كند در حالی كه تنش سالم و خاطرش آسوده و معاشش تأمین باشد، از مواهب یك زندگی مطلوب و آرام برخوردار است."(دررالكلام، اقوال الامام علی بن موسی الرضا(ع)، ص ۸۱) تلاش در جهت فراهم آوردن تسهیلات برای خانواده در درجه ای از اهمیت است كه حضرت امام رضا(علیه السلام ) فرموده اند: كسی كه در پی به دست آوردن درآمدی برای تأمین معاش عائله اش باشد، بهتر از مجاهدان در راه خداست( تحلیلی اززندگی امام رضا(علیه السلام )، ص ۲۳۱)
حكمت این تأكید آن است كه اهتمام و تكاپو در این خصوص اثری مهم در پیوند عاطفی اعضای خانواده دارد و روابط محبت آمیز افراد خانه را تحكیم و قوت می بخشد، حضرت ثامن الحجج(علیه السلام ) در روایتی دیگر از پیروان خود می خواهد برای ایجاد گشایش در زندگی و رفاه اهل خانه، بكوشند.(صحیفه الرضا، ص ۴۰۳)
اصولاً در فرهنگ اهل بیت(ععلیهم السلام ) یكی از نشانه های سعادت انسان این است كه فرد بتواند به وضع خانواده خود رسیدگی كند، در این باره نیز هشتمین ستاره درخشان آسمان امامت، چنین گوهر افشانی كرده اند:"شایسته است مرد، بر اهل خانه (از لحاظ مخارج زندگی) سخت گیری نكند تا این كه آنان مرگ او را از خداوند درخواست كنند."(۲ جامع السعادات، ج ۲، ص ۱۴۵)
اهمیت تلاش برای امور رفاهی خانواده موجب نمی شود كه آدمی از اعتدال، قناعت و كسب روزی حلال دوری گزیند. حضرت امام رضا(علیه السلام ) در این باره تأكید نموده اند: حقیقت ایمان بنده كامل نمی گردد تا این كه سه خصلت را دارا باشد، بصیرت در دین، اعتدال و میانه روی در امور زندگی و خانواده و بردباری در سختی ها و مصائب ( صحیفه الرضا، ص ۳۸۱) همچنین فرموده اند:
“هركس به روزی اندكی كه خدا به او می دهد راضی باشد، پروردگار همان عمل اندك را از وی می پذیرد."(درر الكلام، ص ۷۳)
و نیز در خصوص رضایت داشتن بر رزق حلال می فرمایند:"هركس كه به روزی حلال، اما كم خشنود باشد، رنجش كمتر و خاندانش در آسایش و آرامش زندگی می كنند و خداوند عیوب دنیا و كیفیت رفع آنها را به او می آموزد و وی را با سلامتی در بهشت مستقر می سازد"(صحیفه الرضا، ص 401 )

روزشنبه مورخ1394/6/28درسالن مدرسه رضویه جلسه دفاع تحقیق خانم زهرامحمدی باموضوع شیوه های ترغیب  فرزندان به اعمال عبادی ازدیدگاه روایات به راهنمایی آقای احسان جعفری پوروداوری سیّدمحمّدرضاعلاء الدینی ساعت4/30الی 6برگزارشد.آقای علاءالدینی ضمن تحسین خواهران طلبه درعرصه ی تحقیق وپژوهش ازخانم محمدی به خاطرنوشتن تحقیق کاربردی ومحتوای عالی قدردانی کرده وفرمودندتحقیق ایشان قابل انتشاراست وامیدواریم شاهدموفقیّت روزافزون طلاب خواهرباشیم.

روزشنبه مورخ28/6/1394به منظورایجادوافزایش انگیزه ی پژوهشی ونویسندگی درطلّاب،پنج حوزه ی علمیّه ی خمینی شهرجلسه دیداری باجناب آقای حسین غفوری ، نویسنده،پژوهشگروسردبیرروزنامه فرصت  ازساعت11تا13درکنگره شهداخمینی شهربرگزارشد.

آقای غفوری فرمودند:درتحقیق چندچیزمحوریّت اصلی رادارد:1)بالابردن معلومات واطلّاعات(حرص درآموختن)2)ارضاء خواسته های درونی(پژوهش انسان راازدرون ارضاء می کند.)3)آسان گیری درعین رعایت ضوابط ومقررّات و4)آموزش صحیح روشهای تحقیق.(کسی بایدعهده دارتدریس روش تحقیق باشدکه تحقیق باگوشت وخونش آمیخته باشد.)ایشان افزودند:فنّ نوشتن یعنی اینکه شمابتوانیدمجموع اطلّاعاتی راکه درموردیک موضوع داریداستخراج کنید،هنریک نویسنده این است که خوب منبع شناسی کند.هرکتابی که می بینیدیک مطالعه اجمالی کنیدبه صورت تندخوانی(ابتدافهرست رانگاه کنیدوبه دنبال یافتن پاسخ برای سؤالتان باشید.)

آقای غفوری همچنین مهّمترین گام برای نوشتن رانترسیدن ازنوشتن دانستندوفرمودند:نویسندگان موفّق ازابتداموفّق نبودندبلکه باتکرارنوشتن مهارت پیداکردند.

به مناسبت بازگشایی حوزه های علمیه خواهران در اول ذی الحجه سالروز ازدواج حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام االله مراسم افتتاحیه با حضور آیت الله رحیمی امام جمعه شهرستان، آیت الله ابطحی حوزه های علمیه خواهران ،آیت الله جبل عاملی هیئت امنای حوزه فاطمه الزهرا، آقای کیانی معاونت مالی حوزه های علمیه خواهران،سرکارخانم بهشتی معاونت فرهنگی حوزه های علمیه خواهران، آقای حاج حیدری شهردار ، سرکار خانم پریشانی رئیس شورای شهر و مدیران ،اساتید و طلاب مدارس ، برگزار شد. در این مراسم بعد از تلاوت آیاتی از قرآن مدیحه سرایی خانم فیاض بود در ادامه آقای محسن رضوانی استاد حوزه و دانشگاه و محقق و مبلغ درباره اصول انسانیت صحبت کردندو در ادامه مدیریت حوزه های علمیه خواهران درباره فضیلت علم و مسئله تربیت انسان صحبت کردند.ودر آخر به برترین های پژوهش جوایزی اهداشد.

 ابراز محبت و ایجاد مودت
اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار می دهد و بر آنان است كه این نعمت باطنی و حالت قلبی را كه موجب آرامش زندگی و صفا و پاكی است، به وسیله جانبداری از هم، گذشت و فداكاری، خوش اخلاقی، توقع در اندازه و ظرفیت لازم، حفظ شؤون و شخصیت طرفین و اجتناب از بگومگوهای بیهوده حفظ كنند و از عواملی كه به محبت و عاطفه خلل وارد می نماید، بپرهیزند زیرا تبدیل این عاطفه و شوق به كینه و نفرت در صورتی كه ملاك شرعی و عقلی در كار نباشد، مبدل نمودن نعمت به نقمت و بلاست و خود نوعی ناسپاسی به شمار می آید. البته به فرمایش حضرت رضا(علیه السلام ) دل ها را رغبت و نفرت و نشاط و سستی می باشد. هنگامی كه میل و اقبال می كند، بینش و ادراك دارد و زمانی كه بی میل است، افسرده و ناتوان است. از این روی هنگامی كه درون با نشاط توام باشد، باید دلها را به كار گرفت و زمانی كه حالت سستی و رخوت دارد، باید آن را رها كرد تا توان و آرامش خود را بازیابد.(تحلیلی اززندگی امام رضا(ع)، محمدجواد فضل ا… ، ص ۲۳۰)
زن و شوهر در روابط عاطفی با یكدیگر، باید این سخن گهربار امام رضا(علیه السلام) را در نظر بگیرند كه می فرماید:"اگر مؤمنی خشمگین شود، عصبانیت وی را از طریق حق بیرون نمی برد و اگر شادمانی یابد، این خرسندی، وی را دچار باطل نمی سازد و چون به اقتداری رسد، بیشتر از آنچه حق دارد، نمی گیرد.(تحلیلی اززندگی امام رضا(ع)، محمدجواد فضل ا… ، ص ۲۳6)”
حضرت امام رضا(علیه السلام) در سیره عملی خویش در جهت تقویت عواطف و تكریم شخصیت حاضران چه در خانه و چه در جمع معاشرین، این گونه بودند. ابراهیم بن صابر می گوید: هرگز شخصیتی برتر از امام رضا(علیه السلام) ندیدم. هرگز پای خویش را در مقابل همنشین خویش دراز نمی نمود و پیش او تكیه نمی داد. به خدمتگزاران دشنام نمی گفت. صدایش به خنده بلند نمی شد و همواره با غلامان و زیردستان خود كنار سفره غذا می نشست.(كشف الغمه، ج ۲، ص۲۷۴)
حضرت امام رضا(علیه السلام) اعتقاد داشتند: اگر نسبت به كسی محبتی دارید، آن را آشكار كنید، زیرا اظهار دوستی نیمی از خردمندی به شمار می آید. بنابراین زن و شوهر باید عواطف خود را در خصوص یكدیگر علنی سازند و در این مورد از خجالت و شرمساری پرهیز كنند.(اعیان الشیعه، بخش دوم، ص ۱۹) یكی از اموری كه بر رونق و صفای خانه می افزاید. تلاوت قرآن است. حضرت امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) فرموده اند: در خانه هایتان برنامه ای برای تلاوت قرآن كریم ترتیب دهید، به درستی هرگاه در منزلی قرآن خوانده شود، كارها سهل و آسان می گردد و خیر و بركتش بسیار شده و در غیر این صورت، اهل خانه در تنگنای فكری و روانی و اقتصادی قرار می گیرند.(دره البیضاء، ص ۲۲-۲۱)
بر این اساس عوامل معنوی و روی آوردن به سنت های مذهبی می تواند روابط عاطفی و فضای روان شناختی خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. در مواقعی حتی ابراز عواطف هم برقرار است، ولی گویا احساس آرامش از خانه رخت بربسته است و این بدان دلیل می باشد كه اهل خانه از ذكر خداوند اعراض نموده اند.
از تأكید اسلام بر آرامش و مودت و رحمت، به عنوان خصلت و خویی كه در زندگی خانوادگی جاری است، چنین برمی آید كه در مفهوم ارزشی این آیین، نوع و شكل فضایی كه زوجین می خواهند در پرتو آن زندگی جدید خود را آغاز كنند، نمایان می گردد و چنین نیست كه شخص بخواهد از طریق آن، صرفاً منفعت طلبی شخصی و طمع ورزی نسبت به دیگران را پی بگیرد و نیز این گونه نمی باشد كه هوی و هوس و امیال نفسانی در آن برانگیخته شود تا بتوان از آنها به عنوان شالوده ساختمان این زندگی استفاده نمود، بلكه فضایی است كه در آن بر انسانیت و فضیلت تأكید می گردد.

امنیت روانی و اطمینان قلبی
وقتی آرایش و پیراستگی برای یكدیگر صورت گیرد، علاوه بر ایجاد روابط پسندیده اخلاقی و روانی و ازدیاد عواطف قلبی، موجبات اطمینان زوجین نسبت به هم را پدید می آورد . اینجاست كه نه زن به مردی غیر از شوهر خویش نظر خواهد داشت و نه مرد به زن دیگری می اندیشد و امنیتی كه از این رفتار متقابل به دست می آید، همه ابعاد زندگی زن و مرد را تحت پوشش قرار می دهد. این مسأله هر گونه بدبینی و بی اطمینانی در روابط خانوادگی را محو می كند و بدین گونه، پایه های نظام خانواده بر اساس حسن روابط و سلامت روحی استوار خواهد شد و این همان است كه قرآن می فرماید: “هن لباس لكم و انتم لباس لهن” یعنی در واقع هر كدام حافظ امنیت دیگری و مایه زینت و افتخار همسر می گردند.”
كلینی(ره) در “فروع كافی” این حدیث را از حضرت رضا(علیه السلام) نقل می كند: “هیچ فایده ای به كسی نمی رسد بهتر از این كه برایش بانویی باشد كه نگاه كردن به او و مصاحبت با او موجب شادمانی همسر باشد و در غیاب شوهر امانتدار و حافظ حریم خویش و خانواده و اموال شوهر است.” (وسایل الشیعه، ج۱۴، ص۲۲) 

 
تردیدی نیست كه مسؤولیت امنیت روانی خانواده برعهده زن است و كلیدهای عاطفه و رموز ایجاد روابط قلبی به دست اوست. از این جهت، اسلام از زن انتظاری متناسب با این جایگاه دارد و در واقع چون سعادت و شقاوت خانواده به بانوی خانه وابسته است، در روایات ائمه هدی(علیه السلام) هم بالاترین زینت و نهایت سعادت برای یك مرد، برخورداری از همسر شایسته، معرفی شده است.● جایگاه خانواده
خانواده هسته نخستین تشكیل ساختمان جامعه به شمار می رود و عواملی چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسانها ریشه دار می نماید. با رعایت موازین اسلامی زندگی خانوادگی شكوفا می گردد و آیین اسلام حقوقی برای اعضای آن به وجود می آورد كه با مراعات و اجرای آن، صفا و صمیمیت چون چشمه ای جوشان در خانواده جاری می گردد.
حضرت رضا(علیه السلام) در خصوص مناسبات اخلاقی و روابط بین اعضای خانواده، یك اصل كلی، جالب و دارای پیامی روان شناختی را مطرح می فرمایند: “برخورد خود را با افراد كوچك و بزرگ، زیبا و نیكو گردان كه این اصل در حسن معاشرت و بهبودی آن تأثیری فراوان دارد.” (صحیفهٔ الرضا، ص۴۰۰)

این سخن می تواند برگرفته از فرمایش ارزشمند رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) باشد كه می فرمایند: “بهترین شما كسی است كه برای اهل خانه اش نیكو باشد و من نیكوترین شما برای خانواده ام هستم.” (جامع السعادات، ج۲، ص۱۳۹)

امنیت روانی و اطمینان قلبی
وقتی آرایش و پیراستگی برای یكدیگر صورت گیرد، علاوه بر ایجاد روابط پسندیده اخلاقی و روانی و ازدیاد عواطف قلبی، موجبات اطمینان زوجین نسبت به هم را پدید می آورد . اینجاست كه نه زن به مردی غیر از شوهر خویش نظر خواهد داشت و نه مرد به زن دیگری می اندیشد و امنیتی كه از این رفتار متقابل به دست می آید، همه ابعاد زندگی زن و مرد را تحت پوشش قرار می دهد. این مسأله هر گونه بدبینی و بی اطمینانی در روابط خانوادگی را محو می كند و بدین گونه، پایه های نظام خانواده بر اساس حسن روابط و سلامت روحی استوار خواهد شد و این همان است كه قرآن می فرماید: “هن لباس لكم و انتم لباس لهن” یعنی در واقع هر كدام حافظ امنیت دیگری و مایه زینت و افتخار همسر می گردند.”
كلینی(ره) در “فروع كافی” این حدیث را از حضرت رضا(علیه السلام) نقل می كند: “هیچ فایده ای به كسی نمی رسد بهتر از این كه برایش بانویی باشد كه نگاه كردن به او و مصاحبت با او موجب شادمانی همسر باشد و در غیاب شوهر امانتدار و حافظ حریم خویش و خانواده و اموال شوهر است.” (وسایل الشیعه، ج۱۴، ص۲۲) 

 
تردیدی نیست كه مسؤولیت امنیت روانی خانواده برعهده زن است و كلیدهای عاطفه و رموز ایجاد روابط قلبی به دست اوست. از این جهت، اسلام از زن انتظاری متناسب با این جایگاه دارد و در واقع چون سعادت و شقاوت خانواده به بانوی خانه وابسته است، در روایات ائمه هدی(علیه السلام) هم بالاترین زینت و نهایت سعادت برای یك مرد، برخورداری از همسر شایسته، معرفی شده است.● جایگاه خانواده
خانواده هسته نخستین تشكیل ساختمان جامعه به شمار می رود و عواملی چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسانها ریشه دار می نماید. با رعایت موازین اسلامی زندگی خانوادگی شكوفا می گردد و آیین اسلام حقوقی برای اعضای آن به وجود می آورد كه با مراعات و اجرای آن، صفا و صمیمیت چون چشمه ای جوشان در خانواده جاری می گردد.
حضرت رضا(علیه السلام) در خصوص مناسبات اخلاقی و روابط بین اعضای خانواده، یك اصل كلی، جالب و دارای پیامی روان شناختی را مطرح می فرمایند: “برخورد خود را با افراد كوچك و بزرگ، زیبا و نیكو گردان كه این اصل در حسن معاشرت و بهبودی آن تأثیری فراوان دارد.” (صحیفهٔ الرضا، ص۴۰۰)

این سخن می تواند برگرفته از فرمایش ارزشمند رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) باشد كه می فرمایند: “بهترین شما كسی است كه برای اهل خانه اش نیكو باشد و من نیكوترین شما برای خانواده ام هستم.” (جامع السعادات، ج۲، ص۱۳۹)